NOWELIZACJA PRAWA AUTORSKIEGO Z 26.7.2024 R. – najważniejsze zagadnienia

W artykule omówiono najważniejsze zmiany w przepisach Prawa autorskiego (dalej „PrAut”), wprowadzone ostatnią – szeroko komentowaną w mediach – nowelizacją z 26.7.2024 r., które nie tylko ograniczają się do aspektów dostosowawczych, związanych z potrzebą wdrożenia dyrektyw unijnych.

 

Autor: Rafał Golat, radca prawny w Biurze Dyrektora Generalnego Ministerstwa Kultury I Dziedzictwa Narodowego, autor licznych publikacji prasowych i książkowych na tematy związane z prawem własności intelektualnej i przemysłowej, z prawem cywilnym, gospodarczym oraz podatkowym.

Dnia 20.9.2024 r. weszła w życie ustawa z 26.7.2024 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ustawy o ochronie baz danych oraz ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (Dz.U. z 2024 r. poz. 1254, zwana dalej „nowelizacją z 26.7.2024 r.”), której celem było przede wszystkim dostosowanie polskich przepisów do dwóch dyrektyw unijnych, tzn. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z 17.4.2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE, a także dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/789 z 17.4.2019 r. ustanawiającej przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniająca dyrektywę Rady 93/83/EWG (zwanej dalej „dyrektywą SATCAB II”).

ZMIANY DOTYCZĄCE REEMISJI ORAZ TRANSMISJI ONLINE

Nowelizacją z 26.7.2024 r. dokonano zmiany brzmienia art. 21¹ PrAut, w szczególności poszerzając zakres wyjątków (ust. 2 tego artykułu), w których nie występuje obowiązek pośrednictwa właściwej organizacji zbiorowego zarządzania w związku z reemitowaniem utworów. W nowym brzmieniu tego artykułu reemitowanie utworu nie jest już odniesione wyłącznie do reemitowania utworów w sieciach kablowych przez operatorów sieci kablowych.

W tym kontekście należy też zauważyć, że nowelizacja z 26.7.2024 r. zmieniła definicję reemitowania utworu, zawartą w art. 6 ust. 1 pkt 5 PrAut, które to pojęcie obejmuje po zmianie również jego rozpowszechnianie drogą przejmowania w całości i bez zmian programu organizacji radiowej lub telewizyjnej oraz równoczesnego i integralnego przekazywania tego programu do powszechnego odbioru, w tym programu nadawanego w procesie technicznym wprowadzenia bezpośredniego. Definicja wprowadzenia bezpośredniego została określona przez powyższą nowelizację w dodanym pkt 4¹ w art. 6 ust. 1 PrAut.

Implementacyjny wymiar związany z dostosowaniem polskiego prawa do wymogów wynikających z dyrektywy SATCAB II mają też przewidziane nowelizacją z 26.7.2024 r. zmiany, polegające na wprowadzeniu do PrAut przepisów normujących świadczenie dodatkowej usługi online. Poza definicją tego rodzaju usługi, określoną w pkt 26 art. 6 ust. 1 PrAut, zmiany te obejmują dodanie art. 6² PrAut, wprowadzającego zasadę, zgodnie z którą rozpowszechnianie przez organizację radiową lub telewizyjną w sposób przewodowy lub w sposób bezprzewodowy utworów, wskazanych w ust. 1 tego artykułu, m.in. w ramach świadczenia dodatkowej usługi online, uznaje się, do celów wykonywania praw autorskich dotyczących tych czynności, za mające miejsce w państwie członkowskim Unii Europejskim lub państwie członkowskim EFTA, w którym rozpowszechniająca organizacja posiada swoje główne przedsiębiorstwo, czyli według zasady państwa pochodzenia.

Dla aspektu dodatkowych usług online istotne jest też dodanie w ramach nowelizacji z 26.7.2024 r. art. 6³ PrAut, określającego aspekty, jakie strony powinny uwzględnić, ustalając wysokość wynagrodzenia za korzystanie z praw, do których mają zastosowanie przepisy art. 6¹ ust. 1 i 2 oraz art. 6² ust. 1 PrAut.

Przewidziane w ramach nowelizacji z 26.7.2024 r. zmiany, dotyczące eksploatacji radiowo-telewizyjnej oraz internetowej, poza wspomnianymi wyżej aspektami reemitowania utworów oraz świadczenia dodatkowej usługi online, objęły w szczególności wprowadzenie do PrAut regulacji dotyczących dostawców usług udostępniania treści online, zmian zasad dozwolonego użytku utworów, m.in. w zakresie zwielokrotniania i przechowywania utworów w celu eksploracji tekstów i danych, jak również unormowanie nowego prawa pokrewnego do publikacji prasowych w ramach świadczenia usług drogą elektroniczną.

NOWE PRAWO POKREWNE DO PUBLIKACJI PRASOWYCH

W aspekcie systemowym jedną z kluczowym zmian, przewidzianych nowelizacją z 26.7.2024 r., jest wprowadzenie do polskiego porządku prawnego nowego, przysługującego wydawcom prawa pokrewnego, czyli prawa do publikacji prasowych w ramach świadczenia usług drogą elektroniczną, uregulowanego w dodanym oddziale 3² w rozdziale 11 PrAut.

Przedmiotem tego prawa jest publikacja prasowa, zdefiniowana w art. 99⁷ ust. 1 PrAut jako zbiór utworów lub przedmiotów praw pokrewnych złożony głównie z utworów słownych o charakterze dziennikarskim, stanowiący odrębną całość w ramach periodycznej lub regularnie aktualizowanej pod jednym tytułem publikacji, takiej jak dziennik, czasopismo, serwis agencji prasowej lub internetowy serwis informacyjny, rozpowszechniany w celach informacyjnych w dowolnej formie i w dowolny sposób w ramach działalności gospodarczej lub statutowej i na odpowiedzialność podmiotu, który sprawuje nad nim faktyczną i prawną kontrolę, z jednoczesnym zastrzeżeniem w tym przepisie, że publikacjami prasowymi nie są publikacje periodyczne rozpowszechniane do celów naukowych lub akademickich.

Zgodnie z 99⁷ ust. 2 PrAut bez uszczerbku dla praw twórców i pozostałych uprawnionych wydawcy publikacji prasowej przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania publikacją prasową i korzystania z niej w zakresie: 1) zwielokrotniania publikacji prasowej w celu korzystania z niej na polu eksploatacji, o którym mowa w pkt 2), 2) publicznego udostępniania publikacji prasowej przez usługodawcę w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niej dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.

Należy zwrócić uwagę na krótki czas trwania tego prawa pokrewnego, wygasającego z upływem dwóch lat następujących po roku, w którym publikacja prasowa została rozpowszechniona po raz pierwszy (art. 99⁸ PrAut).

Znaczną część regulacji powyższego prawa stanowią przepisy dotyczące wynagrodzenia za korzystanie z niego, w tym określania wysokości tego wynagrodzenia. Zakładając trudności w tym zakresie, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie szczególnej procedury, na którą składa się mediacja przed mediatorem wyznaczonym przez Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, celem zawarcia stosownej ugody, w przypadku zaś jej niezawarcia, wydanie przez tegoż Prezesa orzeczenia o wysokości przedmiotowego wynagrodzenia, od którego może być wniesiony przez każdą ze stron sprzeciw do sądu powszechnego (art. 99¹²–99¹⁷ PrAut).

Istotne jest również to, że art. 99⁹ PrAut przewiduje prawo twórców utworów zamieszczonych w publikacji prasowej do 50% wynagrodzenia należnego wydawcy z tytułu korzystania z powyższego prawa pokrewnego do publikacji prasowej.  

DOSTAWCY USŁUG UDOSTĘPNIANIA TREŚCI ONLINE

Nowelizacja z 26.7.2024 r. wprowadziła, w dodanym Oddziale 2¹ Rozdziału 3 PrAut, regulację dostawców usług udostępniania treści online, definiując w art. 6 ust. 1 pkt 25 PrAut tego rodzaju dostawcę jako usługodawcę, którego głównym przedmiotem działalności jest przechowywanie i udzielanie publicznego dostępu do znacznej liczby utworów lub przedmiotów praw pokrewnych zamieszczanych przez usługobiorców, które to utwory lub przedmioty praw pokrewnych są przez niego organizowane i promowane w celach zarobkowych.

Choć w art. 22¹ PrAut jest mowa o zgodzie uprawnionego na publiczne udostępnienie utworu przez dostawcę usług udostępniania treści online, ustawodawca w art. 22² PrAut przewidział wyjątkowe okoliczności nieponoszenia odpowiedzialności z tytułu naruszenia prawa autorskiego przez tego dostawcę, który bez wymaganej zgody uprawnionego dokonał publicznego udostępnienia utworu zamieszczonego przez usługobiorcę, co dotyczy m.in. przypadku wykazania przez dostawcę, że dołożył należytej staranności, aby uzyskać stosowną zgodę uprawnionego.

Artykuły 22³ i 22⁴ PrAut poświęcone są aspektom współpracy między dostawcą usług udostępniania treści online a uprawnionym. W ustawowej regulacji w tym zakresie uwzględnione zostały też interesy usługobiorców, zdefiniowanych w art. 6 ust. 1 pkt 24 PrAut – w odniesieniu do art. 2 pkt 7 ustawy z 18.7.2002 r. oświadczeniu usług drogą elektroniczną, zgodnie z którym usługobiorca to osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która korzysta z usługi świadczonej drogą elektroniczną. Artykuł 22⁵ PrAut przewiduje wymóg umożliwienia przez dostawcę usług udostępniania treści online usługobiorcy składanie skarg, przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej, w przypadku uniemożliwienia dostępu do utworu zamieszczonego przez usługobiorcę, zablokowania dostępu do tego utworu lub jego usunięcia.

ZMIANY W REGULACJI DOZWOLONEGO UŻYTKU

Nowelizacja z 26.7.2024 r wprowadziła też istotne zmiany w regulacji dozwolonego użytku. W pierwszej kolejności należy wskazać dwa nowe przepisy, czyli art. 26² i art. 26³ PrAut, regulujące dozwolony użytek w zakresie zwielokrotniania i przechowywania utworów w celu eksploracji tekstów i danych, odpowiednio do celów badań naukowych przez instytucje dziedzictwa kulturowego oraz podmioty, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1, 2 i 4–8 ustawy z 20.7.2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (art. 26² PrAut) oraz bez takiego celowo-podmiotowego zawężenia (art. 26³ PrAut). W tym drugim przypadku uprawniony może dokonać stosownego zastrzeżenia, które stoi na przeszkodzie zwielokrotnianiu i przechowywaniu rozpowszechnionych utworów w celu eksploracji tekstów i danych z powołaniem się na art. 26³ PrAut.

Eksploracja tekstów i danych została zdefiniowana przez nowelizację z 26.7.2024 r. w art. 6 ust. 1 pkt 22 PrAut jako ich analiza wyłącznie przy zastosowaniu zautomatyzowanej techniki służącej do analizowania tekstów i danych w postaci cyfrowej w celu wygenerowania określonych informacji, obejmujących w szczególności wzorce, tendencje i korelacje.

Przewidziane przez powyższą nowelizację zmiany w art. 28 PrAut (w jego ust. 1), regulującym dozwolony użytek realizowany przez instytucje dysponujące różnymi zbiorami, w tym biblioteki polegały na skorygowaniu wyliczenia tych instytucji, w tym wskazaniu w jego ramach instytucji dziedzictwa kulturowego, zdefiniowanych w dodanym pkt 21 art. 6 ust. 1 PrAut, obejmujących m.in. biblioteki, muzea i archiwa.

W całości nowe brzmienie nowelizacja z 26.7.2024 r. nadała natomiast art. 27 PrAut, normującemu użytek edukacyjno-naukowy. W ust. 1 tego artykułu sprecyzowano, że dopuszczone w tym przepisie zwielokrotnianie dotyczy m.in. fragmentów większych utworów nieprzekraczających 25% objętości utworu. Poza tym w ust. 2 art. 27 PrAut określono zasadę wskazującą, w którym państwie odbywa się korzystanie z utworu na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych za pośrednictwem bezpiecznego środowiska elektronicznego, w sposób określony w ust. 1.

KORZYSTANIE Z UTWORÓW NIEDOSTĘPNYCH W HANDLU

Nowelizacja z 26.7.2024 r. nadała zupełnie nowe brzmienie Oddziałowi 6 w Rozdziale 3 PrAut, regulującemu po zmianie postanowienia wspólne dotyczące korzystania z utworów niedostępnych w handlu, wraz z dodaniem w tym Rozdziale Oddziałów 6¹ i 6², normujących w tym zakresie odpowiednio: korzystanie z tych utworów na podstawie umowy licencji niewyłącznej zawartej z reprezentatywną organizacją zbiorowego zarządzania oraz dozwolony użytek tych utworów. Obowiązujące przed 20.9.2024 r. przepisy Oddziału 6 Rozdziału 3 PrAut, określające niektóre sposoby korzystania z utworów niedostępnych w handlu, w praktyce nie znalazły zastosowania.

W tym aspekcie na podkreślenie zasługuje, poza definicją utworów niedostępnych w handlu, zawartą w art. 35¹⁰ PrAut, głównie to, że podmiotami uprawnionymi do korzystania z tych utworów są instytucje dziedzictwa kulturowego, jak również to, że instytucja tego rodzaju, np. określona samorządowa biblioteka publiczna, zainteresowana takim korzystaniem, powinna złożyć stosowny wniosek do ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o dokonanie jej rejestracji w portalu utworów niedostępnych w handlu prowadzonym przez Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej w ramach Europejskiego Obserwatorium do spraw Naruszeń Praw Własności Intelektualnej (art. 35¹⁶ PrAut).

Poza tym z regulacji tej wynika m.in., że zasadą jest korzystanie przez instytucje dziedzictwa kulturowego z utworów niedostępnych w handlu na podstawie umowy licencji niewyłącznej zawartej z reprezentatywną organizacją zbiorowego zarządzania, czyli na podstawie przepisów Oddziału 6¹ Rozdziału 3 PrAut, zaś na zasadach dozwolonego użytku utworów niedostępnych w handlu, określonych w Oddziale 6² Rozdziału 3 PrAut wyłącznie wtedy, jeżeli korzystanie z tych utworów na podstawie Oddziału 6¹ tego rozdziału nie jest możliwe ze względu na brak reprezentatywnej organizacji zbiorowego zarządzania oraz uprawniony nie jest reprezentowany przez żadną tego rodzaju organizację na podstawie umowy o zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi albo umowy o reprezentacji w rozumieniu ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (art. 35²² ust. 2 PrAut).

ZMIANY DOTYCZĄCE OBROTU UMOWNEGO

Umowy licencyjne określane są jako licencje. W dodanym przez nowelizację z 26.7.2024 r. pkt 27 w art. 6 ust. 1 PrAut ustawodawca zdefiniował licencję jako umowę o korzystanie z utworu.

W ramach nowelizacji z 26.7.2024 r. istotnie przeredagowany został art. 43 ust. 2 PrAut. Po zmianie przepis ten ma szerszy zakres zastosowania, gdyż nie dotyczy już tylko przypadków, w których w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego. Poza tym w dodanym ust. 3 powyższego artykułu wprowadzono domniemanie, że wynagrodzenie proporcjonalne do przychodów z korzystania z utworu spełnia wymogi, o których mowa w jego ust. 2.

Nowelizacja z 26.7.2024 r. zmieniła również art. 44 PrAut. Zamiast rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy praw lub licencjobiorcy, po zmianie uzasadnieniem zgłoszenia przez twórcę tego żądania jest to, że jego wynagrodzenie jest niewspółmiernie niskie w stosunku do powyższych korzyści, przy czym w ust. 2 art. 44 PrAut przewidziano wyłączenia w tym zakresie, dotyczące w szczególności umów o korzystanie z utworów zawieranych z organizacją zbiorowego zarządzania.

Zasady dotyczące uprawnień informacyjnych twórcy i artysty wykonawcy również zostały istotnie zmodyfikowane przez nowelizację z 26.7.2024 r. Określający je art. 47 PrAut został zmieniony m.in. przez ograniczenie zastosowania jego pkt 1, określającego prawo twórcy do otrzymania informacji mającej istotne znaczenie dla określenia wysokości wynagrodzenia, które zależy od wysokości wpływów z korzystania z utworu, do sytuacji, w których nie stosuje się art. 47¹ PrAut. Artykuł ten został dodany przez powyższą nowelizację i przewiduje prawo twórcy do regularnego otrzymywania od osoby, na którą przeniósł autorskie prawa majątkowe, lub od osoby, której udzielił licencji, aktualnej informacji o przychodach z korzystania ze swojego utworu oraz o wynagrodzeniu należnym w związku z tym korzystaniem, odrębnie dla każdego ze sposobów korzystania, nie rzadziej niż raz w roku i nie częściej niż raz na kwartał. W ust. 6 art. 47¹ PrAut zostały zaś określone wyjątki, w zakresie których ust. 1–5 tego artykułu nie stosuje się, w tym przypadek nabycia praw, o którym mowa w art. 12 PrAut, czyli nabycia praw autorskich przez pracodawcę od pracownika na jego podstawie.

Nowelizacja z 26.7.2024 r. nadała poza tym nowe brzmienie art. 57 PrAut, regulującemu możliwość odstępowania od umowy lub jej wypowiadania przez twórcę w przypadku braku rozpowszechnienia utworu w odpowiednim terminie, uzgodnionym przez strony albo określonym w ust. 2 powyższego artykułu. W jego zmienionym brzmieniu możliwość taka została ograniczona, biorąc pod uwagę umowy licencyjne, do licencji wyłącznych, o których mowa w art. 67 ust. 2 PrAut. Poza tym ust. 3 art. 57 PrAut stanowi po zmianie, że twórca, który udzielił tego rodzaju licencji, może po upływie dodatkowego terminu zamiast jej wypowiedzenia udzielić licencji innym osobom, w związku z czym zawarta przez niego licencja wyłączna staje się licencją niewyłączną. Zawierając licencję wyłączną, należy zatem liczyć się z tym, że może ona przekształcić się w licencję niewyłączną, jeśli zaistnieją warunki do zastosowania art. 57 ust. 3 PrAut, co w praktyce przekłada się na możliwość udzielania przez twórcę innym podmiotom licencji w tym samym zakresie.

Szczegółowo nowe regulacje skomentowano w 12. wydaniu skryptu pt. „Prawo autorskie i prawa pokrewne” (R. Golat, Warszawa 2024).

https://www.ksiegarnia.beck.pl/22506-prawo-autorskie-i-prawa-pokrewne-rafal-golat